Ontwerpverslag modelbouwkit Wijdschip/Smalschip

Vorig jaar lanceerde ik met Hans van Nieuwkoop mijn eerste modelbouwkit in de Kolderstok-lijn, de "Dwarsdoorsnede van een 17e-eeuwse Pinas" (https://www.modelbouwforum.nl/threa...rsnede-van-een-17e-eeuwse-koopvaarder.286012/). Na de presentatie tijdens de Expo Historische Scheepsmodelbouw in september 2023 volgde een periode van verfijning en klaarmaken voor productie. De kit moest daadwerkelijk samengesteld en verstuurd worden naar de eerste kopers.

Het enthousiasme van de eerste bouwers was hartverwarmend en ik was vastberaden om dit jaar een volgend project te beginnen, en nog een kit te ontwerpen. In december had ik nog contact met Ab Hoving over de doorsnede van de Pinas, en verklapte ik vast mijn volgende project: een Wijdschip. Hij had hierover geschreven in zijn boek “17th Century Dutch Merchant Ships”, dat wordt geleverd met een set tekeningen van Cor Emke. In de tussentijd, vermeldde Ab, had hij een nieuw boek geschreven over papieren modelbouw, met nieuwe tekeningen en details over hoe het schip in het klein te bouwen. Ik mocht het boek onder embargo gebruiken bij het ontwerpen van de kit, en kreeg ook het Delftship-bestand, gemaakt door René Hendrickx.



Inmiddels is het boek te koop via Seawatch Books (https://seawatchbooks.com/products/dutch-17th-century-ship-models-in-paper). Van harte aanbevolen! Zojuist zag ik ook dat Ab aanwezig is bij de expo dit jaar, met zijn prachtige papieren modellen.

Ab en René hebben zich gebaseerd op onder andere de 17e-eeuwse werken van Witsen en Van Yk, waarin enkele gegevens vermeld worden over maatvoering. Witsen geeft ook tekeningen, waaronder: een zij- en bovenaanzicht.



Er zijn ook vele schilderijen en tekeningen beschikbaar van dit scheepstype, omdat het alomtegenwoordig was in de 17e eeuw.



Ik zal op deze pagina verslag doen van het ontwerpen en bouwen van de kit. Er is al heel wat gebeurd, waarover ik jullie eerst zal bijpraten. Vervolgens zal ik nog enkele updates plaatsen in de aanloop naar de expo.

Allereerst: een wijdschip is in de meeste opzichten hetzelfde als een smalschip. Het onderscheid zit hem vooral in de maatvoering. Om door de Donkere Sluis bij Gouda te passeren kon een schip niet een breder zijn dan 4,68 meter. Een smalschip is smaller, en daardoor ook korter. Een wijdschip is breder en langer, volgens dezelfde verhoudingen. Er was ook een verschil in de tuigage: een smalschip kreeg veelal een spriettuig, een wijdschip had een gaffeltuig. Hierover later meer.

Voor de kit volg ik de maatvoering van een wijdschip, maar wil ik de beide opties voor zeilvoering aanbieden, als een keuze voor de bouwer. Het zou dan zelfs mogelijk zijn om later nog van tuigage te wisselen. Een leuk experiment!

Sowieso is het maken van deze kit leerzaam. De eerste kit was een doorsnede, met veel onderdelen, maar in zoverre was de vorm makkelijk dat er geen stevens waren en dus ook geen ronding, of gebogen planken, etc. maar ook geen zeilen of lopend want. Dit nieuwe model heeft dat allemaal wel.

De keuze viel al snel op schaal 1:72 omdat de grote schepen in de Kolderstok-lijn in die schaal gebouwd zijn (de Batavia en de Zeven Provinciën). Wijdschepen werden gebruikt om deze grote schepen te bevoorraden als ze bij de Rede van Texel lagen. Het leek me mooi als je het model van het Wijdschip naast een groot schip zou kunnen zetten en in dezelfde schaal een beeld zou kunnen krijgen van hoe een dergelijk tafereel er uit moet hebben gezien.

Het ontwerpproces ging van start met wat uitzoekwerk: hoe krijg ik de informatie over de romp (het lijnenplan) uit Delftship in FreeCAD. Dat lukte met wat stoeiwerk.



Eerst is alles dan nog “plat”, maar uiteindelijk krijgen de lijnen een plaats in de ruimte, en door ze dikte te geven krijg je dan de “bulkheads” die je met een middenschot kan laten doorkruisen, zodat de bekende gleuven onstaan.


De lasersnijder deed dienst voor het maken van een snel prototype op schaal 1:100, met 3mm triplex:





De volgende stap was na te denken over de beplanking. Voor het bevestigen van de huidgangen leek het me wel handig als het model omgekeerd op tafel, op een bouwplank kon staan. Om te voorkomen dat het middenschot scheef kon trekken tijdens het bevestigen van de huidgangen heb ik enkele spantschotjes verlengd tot aan de bouwplank. Hans past deze manier ook toe bij het Speel-jaght.



Volgende keer meer over de beplanking.

Ik ben blij dat ik eindelijk dit nieuwe project kan gaan delen met jullie. Deze kit wordt overigens ook weer uitgegeven door Kolderstok.

Bedankt voor het lezen, tot de volgende keer, en in de tussentijd weer veel bouwplezier gewenst!

 

Heel mooi nieuw Matthias! Ik kijk (weer) met interesse mee

 

Mooi weer en succes met het verdere ontwerp Matthias

 

We kijken er naar uit.

 

Veel plezier hiermee Matthias

 

Succes, wat een leuk project en zo gaaf dat zo steeds meer Hollandsche scheepstypen als kitmodel te bouwen is.

 

Gaaf hoor ben benieuwd!

 

Mooi project, wilde zelf ook een model uit het ''Merchant ships'' boek nabouwen. Zat te twijfelen tussen de Boyer of het Wijdschip omdat deze wat behapbaarder zijn, maar als er een model van komt is dit helemaal handig.

 

De volgstand gaat weer aan.
Weer een model voor mijn verlanglijstje.

 

Bedankt allen, voor de goede ontvangst van dit nieuwe project!

Zo was ik ook op dit spoor terecht gekomen, en het leek me leuk om zo'n scheepje from scratch te bouwen, maar met de mogelijkheid om er een kit van te maken binnen handbereik, leek me dit toch de beste weg. Er zijn bovendien altijd nieuwe inzichten over zo'n 17e-eeuws scheepstype en als ik de tekeningen van het nieuwe boek met die van de Merchant ships vergelijk, zijn er toch aanzienlijke verschillen waarvan het goed is dat ze ook in deze kit terecht komen omdat het resultaat duidelijk beter overeenstemt met afbeeldingen uit die tijd.

Verder met het ontwerp kwam de volgende grote klus: het tekenen van de huidgangen. Zoals bekend bestaat de beplanking bij een kit meestal uit rechte latjes, die je om de bulkheads moet buigen en daarop moet vastlijmen. Met rechte latjes is het moeilijk om een ronde romp te maken, en daarom moet je net als bij een ton de plankjes verjongen. En dan nog kom je niet uit. Op sommige plekken zijn eigenlijk bredere planken nodig. In zijn boek beschrijft Ab de volgende alternatieve methode die beter overeenkomst met hoe huidgangen er in werkelijkheid uit zagen: zoek de kim (de tamelijk scherpe hoek in de spantvorm). Hieronder komen de vlakplanken, die parallel aan de kiel lopen en omhoog krullen tegen de kimgang aan (de donkergroene huidgang):



Boven de kim krijg je gangen die de ronding van het schip van steven tot steven volgen. Naar de reling toewerkend zien we dan 3 berghouten en bovenaan nog een scheergang waarop een plank komt te liggen om het geheel netjes af te dichten.

Het boeisel is het rechte gedeelte van de romp, boven het tweede berghout. Dit sluit in het achterschip niet aan op de steven, maar mondt uit in het hennegat, waar de helmstok doorheen gaat waarmee het roer kan worden bestuurd. Dit vraagt om extra steun tijdens het bouwen. Ik heb daarvoor een steuntje ontworpen dat op de bouwplank wordt gemonteerd, en waar het boeisel op kan worden bevestigd:



Van planken met allerlei bochten in de computer was het nog een hele stap naar planken die ik aan de lasersnijder kon voeren. FreeCAD heeft daar niet echt de middelen voor. Delftship wel trouwens, daar zou ik eerst wat meer over moeten leren, maar omdat ik verder helemaal in FreeCAD werk, wilde ik het daar ook werkend krijgen. Via diverse omwegen bleek het mogelijk om een gebogen vlak door de computer recht te laten buigen en daar vervolgens een export van te maken naar de lasersnijder. Zodoende kon ik een eerste experiment doen met huidgangen van papier. Wat een verademing ten opzichte van hout eigenlijk, makkelijk te buigen en naadloos op elkaar aan te sluiten:



Papier lasersnijden gaat goed, maar je moet er niet teveel energie op zetten want dan vliegt het in brand...

Het resultaat was bemoedigend!



Maar dit moest natuurlijk ook werken met hout. Het volgende proefmodel, met 1,5mm dik lindenhout. Hier is de achtersteven zichtbaar met het hennegat. Vergeef mij het slechte buig en lijmwerk, het ging mij om een snel prototype:



De hele romp aan een kant beplankt:



Dit gaf gelijk een heel duidelijk beeld van de problemen waar de bouwer tegenaan zou lopen: de scherpe bocht bij de stevens is moeilijk te maken. Het hout breekt snel, omdat de kromming de nerfrichting van het hout doorkruist. De kieren zijn te groot. De lengte van de plankjes bleek soms te kort. De oplossing zat hem later bij een volgend prototype in de volgende aanpassingen:

- De planken moeten standaard iets langer worden gesneden, zodat er wat kan worden afgesneden door de bouwer.
- De planken moeten ook iets breder worden gesneden, zodat er wat kan worden afgeschuurd voor een betere aansluiting.
- De bulkheads moeten beter in vorm geschuurd worden, als ze op sommige plekken niet schuin genoeg lopen, dan zijn de planken sowieso te kort.
- De planken mogen ook wel wat langer weken in warm water.
- Met 1,5mm lindenfineer werkt het beter dan met 1,5mm plankjes omdat het fineer zelf ook graag weer "wil" buigen.
- Als je bij het plaatsen de plankjes stevig tegen elkaar aan houdt tijdens het lijmen, zijn de kieren veel kleiner.

Hoewel er natuurlijk tijd gaat zitten in steeds weer een romp in elkaar zetten, betaalt de aanpak met meerdere prototypes zich in dit geval zeker terug. Proberen om te leren. En het hoeft nog niet heel netjes te zijn allemaal. Als de grootste onduidelijkheden maar zijn weggewerkt voordat aan de uiteindelijke versie voor de bouwbeschrijving wordt gewerkt.

Bedankt weer voor het meekijken en tot de volgende keer!

 

Gewoon geweldig om dit zo tot stand te zien komen

 

Hallo Matthias,

Ik ben eigenlijk best wel blij met je bovenstaand verhaal over de beplanking, omdat ik destijds het Statenjacht (kolderstok) wegens de ronde vormen en zeeg in de romp op exact de zelfde manier heb beplankt zoals je hier laat zien (zie onderstaande foto). En alhoewel niemand liet weten dat dit niet de goede manier was (er zijn zelfs meerdere bouwers die het ongeveer ook zo doen, gewoon omdat het makkelijker is) heb ik altijd mijn twijfel gehad over de juistheid om op deze manier te beplanken en nu na het lezen van jou verhaal over dit onderwerp begrijp ik dat dit dus gewoon zo ook kan. Bedankt en succes met het project

 

Hier wordt weer wat moois ontworpen! Het zal met de huidgangen vast wel goed gaan komen. Wel een goed idee om ze wat langer te gaan laseren zodat je wat meer mogelijkheden hebt om ze mooi pas te maken. Bij het maken van de Fluyt moest er echt nauwkeurig gewerkt worden en ook nog eens met de juiste afschuining van de spanten om dit mooi sluitend voor elkaar te krijgen. Met het iets langer houden zou dit beter moeten gaan.

En je weet het ook bij mij al op de verlanglijst!

 

Fijn @Baker!
Bedankt @pietsan Ja, goed dat dit nu een geaccepteerde werkwijze is inderdaad!
@Hans Groenenberg Precies, de ervaring met deze lasergesneden plankjes lijkt erg op de ervaring van jou en anderen bij het bouwen van het fluitschip.

Verder met het verslag; nadat het experiment met de huidgangen min of meer geslaagd was, moest ik vanwege nieuw werk even pauze nemen. Daarna kwam ik terug met een plan voor de opbouw, die in het geval van een wijdschip bestaat uit een groot luik naar het ruim, met een flinke opstaande rand en meerdere deksels, en uit een kajuit. Al tekenend kwam ik op het idee om een uitsparing te maken in het middenschot en de bulkheads, zodat je de diverse "gebouwtjes" los in elkaar kan zetten en helemaal mooi maken, en ze daarna definitief kan plaatsen. De uitsparingen zijn perfect horizontaal, en volgen daarmee niet de kromming van het dek. Dat levert wat (overkomelijke) lastigheidjes op. Het is de charme van deze scheepjes dat er zo weinig rechte onderdelen zijn, maar als je wil lasersnijden moet je toch steeds op zoek naar een manier om dingen toch (tijdelijk) recht te maken...





Nadat ook dit experiment was geslaagd ben ik begonnen met de romp opnieuw te maken, maar dan netjes. Gelijktijd maak ik de bouwbeschrijving met foto's van alle stappen. En zoals ook bij de Pinas het geval was vergeet je dan soms een tussenstap, of toont de foto stiekem al het resultaat van een latere stap... Dit blijft een lastig punt, en niet te vermijden denk ik.










Er zijn aardig wat losse onderdelen die ontworpen, gemaakt, en afgewerkt moeten worden. Zoals het roer:



Vervolgens heb ik iets controversieels met mijn model gedaan. Ik heb de "methode Hoving" gebruikt om kleur te geven aan het hout (in zijn geval papier). Je gebruikt diverse ondergrondkleuren en daarna komt een laag olieverf Van Dyck bruin die je maar kort laat drogen en dan wegveegt. Ook gebruikt hij "washes" (apart aan te schaffen, of te mengen op basis van een tube verf). Het resultaat is erg leuk vind ik zelf, en in mijn ogen heel realistisch:



Let wel, voor toekomstige bouwers van dit model is het uiteraard geen verplichting om verf te gebruiken. Ik leg de methode uit in de bouwbeschrijving, maar je kan je ook gewoon diverse beitssoorten en kleuren uit het Kolderstok-assortiment gebruiken voor groen, rood, oker, vuil-wit, etc.

Volgende keer meer over het dek, de dekinrichting, en de verdere aankleding van de romp. Bedankt voor het meekijken/lezen!

 

Over die methode om te kleuren wil ik volgend weekend meer over weten Matthias! Mooi geworden

 

De laatste foto oogt zeer realistisch! Ik weet uit ervaring dat het verven van lindehout erg lastig kan zijn, zeker als je wat te scheutig geweest bent met houtlijm.
Maar dit ziet er heel goed uit

 

De techniek van de voor gesneden beplanking van de romp is lastig maar wel mooi.
Heb ervaring met het Fluytschip en jaren terug met een tjalkjacht van Ledoux modelbouw. Bij deze laatste moest alles nog met carbonpapier worden overgebracht op vliegtuigtriplex. Maar dit resulteerde wel in een mooie overnaadse beplanking.

 

Even iets anders tussendoor, het in de introductie genoemde boek is eind dit jaar te koop. Wie dat interessant vindt kan meedoen met een gezamenlijke bestelling, zie https://www.modelbouwforum.nl/threa...tch-17th-century-ship-models-in-paper.290645/

 

Zo, had dit even gemist.
Mooi wark...

 

Bedankt @Jinny , leuk dat je meekijkt.